Paniekstoornis

We raken allemaal wel eens in paniek. Terwijl je in gedachten bent verzonken, komt er plotseling een auto luid toeterend van rechts aangereden. Vlak voor een belangrijk examen bedenk je je ineens dat je niet goed hebt geleerd en dat je het misschien wel helemaal niet gaat halen. Of wanneer je plotseling je portemonnee of huissleutels niet kunt vinden. Waar heb je ze gelaten? Je hart zit in je keel, klam zweet breekt je uit, de adrenaline giert door je lijf. Je krijgt een gevoel van misselijkheid en je gedachten volgen elkaar in razend tempo op. Waar heb ik mijn portemonnee voor het laatst gebruikt? Ik ben hem toch niet kwijt? Hij is toch niet gestolen?

Deze momenten zijn gelukkig herkenbaar voor iedereen. De fysiologische en psychische reactie op dit soort momenten van stress is vrij normaal. De paniek heeft een duidelijke oorzaak. Dat is maar goed ook, want het kan je leven redden, zoals bij acute onverwachte situaties in het verkeer waarin snel gehandeld moet worden. Maar hoe zit het als je zonder duidelijke oorzaak en herhaaldelijk in paniek kunt raken?

Wat is een paniekstoornis?
Een paniekstoornis is een serieuze aandoening dat gelukkig goed kan worden behandeld. Het komt over het algemeen twee keer zo vaak voor bij vrouwen dan bij mannen. Meestal ontstaat het tijdens de adolescentie of vroeg-volwassenheid. De stoornis laat zich herkennen door zeer plotselinge, maar hevige gevoelens van angst en verlies van controle, meestal in combinatie met hartkloppingen, (angst) zweet, koude rillingen, duizeligheid of zelfs flauwvallen. Daarnaast kan er sprake zijn van misselijkheid, van pijn in de buik of braakneigingen. Het veroorzaakt een onheilspellend gevoel van onwerkelijkheid en verlies van controle. Bij sommige mensen blijft het bij paniekaanvallen en ontwikkelt het zich niet tot een daadwerkelijke stoornis.

Negatieve spiraal
Omdat de paniek spontaan en zonder directe aanleiding lijkt te gebeuren, kan het lastig zijn om bovengenoemde symptomen te begrijpen en te plaatsen. De psychische en fysiologische reactie worden soms begrepen. Zo kan bijvoorbeeld gedacht worden dat men gek wordt, of dat men een hartaanval krijgt en dood gaat. Dit vergroot de paniek. Na de aanval neemt de angst voor een eventuele volgende aanval toe. Zo treedt er als het ware een circulaire reactie op. De ontstane stress is niet alleen psychisch, maar ook lichamelijk. Zo kan het bijvoorbeeld werken: Paniek zorgt voor kortademigheid. De spieren in het lichaam spannen zich aan. Dit leidt tot meer kortademigheid. Hierdoor treedt vermoeidheid op waardoor er steeds minder energie is om dingen te doen, om in beweging te komen. Dit vergroot weer angstigheid en paniek en zo is de cirkel rond.

Beperkingen
Mensen die regelmatig paniekaanvallen hebben, worden hierdoor zeer beperkt in hun doen en laten. Dagelijkse fundamentele activiteiten zoals bijtijds opstaan, boodschappen doen kunnen problemen opleveren. In sommige gevallen is het zelfs zo dat men de deur helemaal niet meer uitkomt. Dit is van grote invloed op iemands leven, zowel psychisch als op sociaal gebied. Een derde van mensen met een paniekstoornis kunnen bepaalde situaties alleen aan als ze worden bijgestaan of begeleid door een naaste, zoals een partner of ander betrouwbaar persoon. Als de problemen dermate ver gevorderd zijn is er meestal sprake van agorafobie, anders genaamd: ‘pleinvrees’. Het is daarom ook van belang dat bij klachten vroegtijdig hulp wordt gezocht zodat een verdere ontwikkeling van de stoornis kan worden beperkt of vermeden.

Veel mensen die last hebben van een paniekstoornis zijn reeds enkele jaren door meerdere artsen of therapeuten behandeld, zonder succes. Dit kan bovenop de bestaande klachten leiden tot gevoelens van depressie gepaard met vermoeidheid, concentratieproblemen. Daarnaast kan het leiden tot bijvoorbeeld alcohol- of drugsmisbruik.

Zover hoeft het niet te komen, want de stoornis is bij juiste begeleiding goed te behandelen met medicatie en /of therapie.

Agorafobie
Een paniekstoornis gaat in veel gevallen gepaard met agorafobie, in de volksmond beter bekend als ‘pleinvrees’ of angst voor open ruimtes. De term komt uit het Grieks en kan letterlijk worden vertaald als: angst voor de marktplaats. In de psychologie dekt deze definitie niet helemaal de lading. Er hoeft namelijk niet direct sprake te zijn van angst voor open ruimtes, eerder is het angst voor een paniekaanval die waar dan ook kan plaatsvinden. Voor veel mensen gebeurt dit thuis of in supermarkten. Dit zijn plaatsen die niet per definitie ‘open’ zijn.
Agorafobie ontwikkelt zich juist wanneer een persoon bepaalde ruimtes en situaties vermijd die geassocieerd worden met angst op paniek, zoals het besturen van een auto, in de rij staan bij een kassa, reizen, of het bezoeken van festivals.
Agorafobie ontstaat vanuit een angst die zo intens is geworden dat het slachtoffer angstig is geworden om plekken en situaties te vermijden waar deze paniek gevoelens zich herhaaldelijk hebben voorgedaan. Vanaf het moment dat de paniekaanvallen zijn gestart, leveren deze aanvallen een voortdurende stress op, zelfs wanneer de daadwerkelijke situaties vanuit zichzelf geen spanning meer opleveren. Deze zogenaamde ‘feedback aandoening’ leidt tot een verhoogd aantal paniekaanvallen en daarmee breid angst voor bepaalde situaties of gebeurtenissen zich uit. Andere mensen kunnen een continue angstgevoelen ervaren.

Mogelijke oorzaken
Paniekstoornissen kunnen aangeboren zijn. Deze genetische aanleg veroorzaakt een gevoeligheid voor kenmerken of symptomen. Hierdoor kunnen fysieke sensaties en gedachten verkeerd worden geïnterpreteerd.  
Het wordt herkend door plotselinge maar steeds terugkerende sterke gevoelens van paniek of angst. Bovendien ontwikkelt het slachtoffer een voortdurende en soms sluimerende angst voor een volgende paniekaanval.